चित्रपट परीक्षण

“युद्धस्य कथा रम्य:” अशी म्हण आहे. युद्धाच्या गोष्टी ऐकावयास फार गोड वाटतात. आणि त्या सोबत एक प्रेम कथा दाखवलेली असेल तर या दोन्हीच्या खास संयोगातून एक प्रकारचे उत्तम समीकरण तयार होते. ऐतिहासिक प्रेम कथा या प्रकारातील चित्रपट आहे. पत्र पाठवणे सुद्धा एक कला आहे. जुन्या काळी पत्र पाठवणे विचारपूस करण्याचे साधन होते. त्यात भावनेने ओथंबलेले, परिस्थितीची जाणीव करून देणारे, मनस्थितीचे सुरेख वर्णन असल्यास काय बघायचे. आपल्या प्रिय आणि आप्त जणांना विचारपूस करता येत होती आणि ती पत्र जतन करून ठेवल्यास त्याच्या सुरेख आणि सुंदर आठवणी आयुष्य भरा साठी पुरतात. याच पत्राचा सुरेख वापर या चित्रपटात केला आहे.

“युद्धस्य कथा रम्य:” अशी म्हण आहे. युद्धाच्या गोष्टी ऐकावयास फार गोड वाटतात. आणि त्या सोबत एक प्रेम कथा दाखवलेली असेल तर या दोन्हीच्या खास संयोगातून एक प्रकारचे उत्तम समीकरण तयार होते. ऐतिहासिक प्रेम कथा या प्रकारातील चित्रपट आहे. पत्र पाठवणे सुद्धा एक कला आहे. जुन्या काळी पत्र पाठवणे विचारपूस करण्याचे साधन होते. त्यात भावनेने ओथंबलेले, परिस्थितीची जाणीव करून देणारे, मनस्थितीचे सुरेख वर्णन असल्यास काय बघायचे. आपल्या प्रिय आणि आप्त जणांना विचारपूस करता येत होती आणि ती पत्र जतन करून ठेवल्यास त्याच्या सुरेख आणि सुंदर आठवणी आयुष्य भरा साठी पुरतात. याच पत्राचा सुरेख वापर या चित्रपटात केला आहे.

“युद्धस्य कथा रम्य:” अशी म्हण आहे. युद्धाच्या गोष्टी ऐकावयास फार गोड वाटतात. आणि त्या सोबत एक प्रेम कथा दाखवलेली असेल तर या दोन्हीच्या खास संयोगातून एक प्रकारचे उत्तम समीकरण तयार होते. ऐतिहासिक प्रेम कथा या प्रकारातील चित्रपट आहे. पत्र पाठवणे सुद्धा एक कला आहे. जुन्या काळी पत्र पाठवणे विचारपूस करण्याचे साधन होते. त्यात भावनेने ओथंबलेले, परिस्थितीची जाणीव करून देणारे, मनस्थितीचे सुरेख वर्णन असल्यास काय बघायचे. आपल्या प्रिय आणि आप्त जणांना विचारपूस करता येत होती आणि ती पत्र जतन करून ठेवल्यास त्याच्या सुरेख आणि सुंदर आठवणी आयुष्य भरा साठी पुरतात. याच पत्राचा सुरेख वापर या चित्रपटात केला आहे.

असे म्हणतात जेवढी गोष्ट लहान असते तेवढीच वैश्विक असते. ग्रामीण जीवनातील इरसाल नमुने, त्यांचा भानगडी, सोपी पण अवघड होऊन बसलेली प्रश्न आणि त्यांची उत्तरे, तेथील राजकारण, तेथील जगण्यातून उत्पन्न होणारा संघर्ष आणि विनोद. लोकांचा दृष्टिकोन आणि बाहेरच्या लोकांना वाटणारे अप्रूप किंवा दिसणार्‍या उणिवा. जगण्यातला साधेपणा आणि सहजपणा, आणि सगळ्या प्रश्नावरील उपाय आणि त्यातून निर्माण होणारा संघर्ष आणि निखळ विनोद. या सगळ्या गोष्टी पंचायत सिरिज मध्ये उत्तमरित्या परावर्तित झाल्या आहेत.
४ जिवलग मित्र, त्यांची फॅमिली, तिथली माणसे, त्यांचा भन्नाट गोष्टी, त्यात प्रत्येक पात्राची स्वतंत्र कथा आणि त्या सगळ्या मिळून बनलेली एक अजब रसायन म्हणजे पंचायत सिरीज. पहिला भाग अतिशय छान होता. दुसर्‍या सीजनची अतिशय उत्सुकता होती आणि नुकताच या वेब सिरीजचा दूसरा भाग प्रकाशित झाला आहे.
पहिल्या भागात तशी कथेची सुरुवात होते शहरी भागात शिकलेला मुलगा ग्रामीण भागात ग्राम पंचायत मध्ये सचिव म्हणून रूजू होतो. त्याला तिथे एमबीए च अभ्यास करून लवकरात लवकर जायचे असते. तेथून ज्या रंजक गोष्टी घडायला सुरुवात होते. दुसऱ्या भागात कथा पहिल्या भागात शेवटापासून सुरू होते. जरी सीजन मध्ये ८ एपिसोड असले तरी प्रत्येक एपिसोड मध्ये सुरुवात वरून एपिसोड कसा संपेल त्याचा अंदाज बांधणे कठीण आहे. ग्रामीण किस्से, इरसाल माणसे, त्यांचे इरसाल बेत आणि मनसुबे, त्यातून घडणाऱ्या गमती-जमती, चार मित्रांची घट्ट मैत्री, एकमेकांना साथ देत त्यातून बाहेर मार्ग काढण्याचे प्रयत्न आणि त्यातून घडणारे खुसखुसीत किस्से यांची मेजवानीच या सीरिज मध्ये आहे .

चित्रपटा कधी यशस्वी होतो याचे एकमात्र प्रमाण म्हणजे दिग्दर्शक ३ तासात एका जादुई दुनियेत आणि त्याने रचलेल्या कथेत आपल्याला फिरवून आणतो. आणि प्रेक्षक अलगद त्या कथेत मिसळून जातात. कोणते पात्र आपल्याला भावते, कोणाचा राग येतो आणि कोणाला प्रेक्षक द्वेष करतात. प्रेक्षक त्या कथेत स्वतःला शोधतो आणि क्षणभर दुसरे विचार विसरून मनोरंजन करून घेतो. यातच दिग्दर्शन त्यांच्या कार्यात यशस्वी होतो. या सर्व कसोटीवर ‘प्रशांत नील’ खरे उतरतात. खरे तर सिक्वेल हे पहिल्या चित्रपटाच्या कसोटीवर आणि एक पायरी चढून जाणे जमत नाही. पण ‘प्रशांत नील’ हा दिग्दर्शक यावर मात करून एक पायरी नाहीतर दहा पायर्‍या चढून वर जातो. एका गॅंगस्टर कथेत आईला दिलेले वचन हा भावनिक दृष्टिकोण देऊन दिग्दर्शक थेट प्रेक्षकांच्या हृदयाला भिडतो. याच ठिकाणी हीरो फक्त पैसे कमावण्याच्या दृष्टीने मारधाड करतो असे दाखवले असते तर हा चित्रपट प्रेक्षकांना भिडला आणि भावला नसता. आईला दिलेले वचन रॉकी कसे पूर्ण करतो यावरच पूर्ण चित्रपट आहे. कथेला पूर्ण न्याय देऊन दिग्दर्शकाने आपली दिग्दर्शकीय उत्कृष्ट कसब दाखवली आहे. पुढील काही वर्षात हा दिग्दर्शक भारतीय चित्रपट सृष्टी वर राज करणार आहे. काही दृश्य तर अफलातून आहेत. चित्रपटातील काही दृश्यांना तोडच नाही. प्रशांतची खासियत म्हणजे भावनिक आणि अॅक्शन यांचे उत्तम संतुलन. खतरनाक अॅक्शन सोबत काळजाला भिडणारे कथानक पाहताना मजा येते. सुरुवात आणि शेवट एकाच उंचीवर नेऊन समतोल साधला आहे. त्यामुळे कथा कर्कश वाटत नाही. कथेला उत्तम गती देऊन, मुख्य आणि सह कलाकारांना योग्य पद्धतीने कथेत प्रस्थापित करताना कथेला कुठेही धक्का लागणार नाही. याची काळजी दिग्दर्शकाने घेतली आहे. काही दृश्यांना योग्य रित्या खुलवून आणि काहींना लगेच संपून परिणामकारकता साधली आहे. शेवटच्या अर्ध्या तासात चित्रपट आपली खरी ताकत दाखवतो. कथा शेवट पर्यंत कधी कोणत्या वेळेस नागमोडी वळण घेईल सांगता येत नाही. चित्रपट रेटिंग मधील 1 स्टार तर कथेला देणे अति गरजेचे आहे.
गाणे चित्रपटाला साजेसे असे आहेत. ‘तूफान’, ‘सुलतान’, ‘फलक तू गरज तू’, ‘मेहबूबा’ या पैकी 2 उडत्या चालीचे आणि 2 मधुर गाणे आहेत. यात सुद्धा समतोल. बॅकग्राऊंड स्कोर साठी एकदा ‘रवी बसरूर’ यांचे मन:पूर्वक अभिनंदन करावे लागेल. बॅकग्राऊंड स्कोर हॉलीवुड पातळी पेक्षा जबरदस्त आहे. पण कधी प्रत्येक वाक्याला बॅकग्राऊंड चा अति वापर कंटाळवाणा आहे. मात्र चित्रपटात पार्श्वसंगीताचा वापर अत्यंत प्रभावीपणे केला आहे. बर्‍याच मान्यवर चित्रपटाच्या पार्श्वसंगीताला टक्कर देण्याचे काम रवी बसरूर करतात. चित्रपटा मधील 1 स्टार तर पार्श्वसंगीतालाच जातो.
केजीएफ फ्रेंचायझी म्हणजे सर्वस्वी रॉकीभाईचा अड्डा. भाईचा हटके स्वॅग, भाईचे जबरदस्त स्टाइल, थांबण्याचा, बसण्याचा, बोलण्याचा अंदाज, भाईचे दमदार संवाद, भाईची स्वत:च्या जिवावर उदार होऊन दुसर्‍यांची जीवघेणी खतरनाक मारधाड, भाईची विरोधकांना पाणी पाजणारी हुशारी, रॉकीचे आईला दिलेले वचन, ते वचन पूर्ण करण्यासाठी वेचलेले आयुष्य, भाईची गोड आणि सुंदर मैत्रीण, याच गोष्टी चित्रपटाच्या भोवती फिरत अविभाज्य भाग बनून राहतात. सगळा चित्रपट यश च्या अवतीभोवतीच फिरतो. संवादाची फटकेबाजी, अॅक्शनचा तडका, आणि सोबत कॉमेडी थोडा वापर करून वरुण माल मसाला टाकून हे समीकरण घट्ट बनते. रॉकीभाईने हा चित्रपट समर्थपणे आपल्या खांद्यावर पेलला आहे. रॉकी पात्र थेट आपल्या हृदयात उतरते. त्यासाठी त्याला चित्रपटा मधील एक महत्वपूर्ण 1 स्टार देणे प्रेक्षकांची जबाबदारी आहे.
संजय दत्त ने साकारलेला ‘अधिरा’ आणि रविना टंडन ने साकारलेली ‘रमिका सेन’ अतिशय प्रभावी आहेत. ‘अधिरा’ खुनसी, चलाख, आणि क्रूर आहे. संजय दत्त ही भूमिका साकारून खलनायक ल जिवंत केले आहे. रॉकी आणि अधिरा मधील संघर्ष आणि अॅक्शन अत्यंत उत्कंठावर्धक आहे. मला असे वाटते की आणखी थोडा वेळ संजय दत्तला द्यायला पाहिजे होता. रविनाने जबरदस्त पंतप्रधानाची भूमिका साकारून भूमिकेला न्याय दिला आहे. रविनाने छोट्या भूमिकेत भाव खाऊन जाते. श्रीनिधी शेट्टीने रीनाची भूमिका वठवली आहे. श्रीनिधीने भूमिकेला योग्य न्याय दिला आहे. पण पहिल्या भागात तिचे वागणे खटकते. केजीएफ चॅप्टर 1 पेक्षा तिची भूमिका मोठी आहे. तरल भावनांचे हळुवार प्रेम रॉकी आणि रीना मध्ये फुलत जाते. इतर सह कलाकारांनी अतिशय उत्तम साथ दिली आहे. प्रत्येक सह कलाकाराची भूमिका लक्षात राहील अशीच आहे.
या चित्रपटात तुफानी संवादाची रेलचेल आहे. संवाद अतिशय तडाखेबाज, खुषखुशीत, आणि तर्रेबाज आहेत. छायांकन(Cinematography) विषयी तर काहीच बोलणे नाही. छायांकन जबराट आहे. ब्लॅक व्हाइट या दोन रंगाचा अतिशय प्रभावी वापर या सिनेमात केला आहे. असा वेगळा विचार हॉलीवुड पट 300 मध्ये आहे. छायांकन औथेंटिक आहे. क्लास अॅक्शन sequence हे तर चित्रपटाचा जीव आहेत. सर्वात उत्तम म्हणजे चित्रपटाची संपादन (editing) अतिशय धारदार आणि उत्कृष्ट आहे. निर्मिती मूल्य सुद्धा उच्चतम आहे. तरी पण केजीएफ चॅप्टर1 प्रमाणे भावनिक समतोल कमी आहे. सह कलाकाराची आणि चित्रपट मूल्य साठी चित्रपटा मधील एक महत्त्वाचा १ स्टार देतो.
रॉकीभाईचा जलवा, अधिराचा खलनायक, रविनाची रमिका, रीनाची गोड प्रेयशी, उत्कृष्ट निर्मिती मूल्य, दमदार आणि जबरदस्त संपादन (editing), क्लास अॅक्शन sequence, कथा, पटकथेतील नाविन्य आणि प्रभावी मांडणी, तडाखेबाज संवाद, शेवटच्या अर्ध्या तासातील वेगवान वळणाची कथा, जबरदस्त आणि तुफानी शेवट, स्टंट, डिझाइन, आर्ट आणि साऊंड विभाग, ट्विस्ट आणि टर्न कथा, सुंदर छायांकन (cinematography), प्रेक्षकांना मजबूत मनोरंजन करणारा, या सगळ्यांना एका वेगळ्या ऊंचीवर घेऊन जाणारा आणि एकूण एक जबरदस्त चित्रपट मुल्ये त्यासाठी मी चित्रपटाला देतो ५ पैकी ४ स्टार. हा चित्रपट एकदाच काय 2-3 वेळेस बघायला हरकत नाही. केजीएफ चॅप्टर 2 नावाचे वादळ बॉक्स ऑफिस वर थांबणे कठीण आहे. प्रेक्षकांना नवनवीन कन्सेप्ट आवडत आहेत यातच सगळे आले.

२०१४ साली मी अमृतसर ला अमरनाथ यात्रे निमित्त गेलो होतो. तिथे मी सुवर्ण मंदीरा सोबत जालियनवाला बाग स्मारका ला भेट दिली होती. तिथे मला इतिहासा मधील “जालियनवाला बाग” हत्याकांड आठवले. भिंतीत घुसलेल्या गोळ्या आणि त्या पाहून लोकांवर इंग्रजांनी काय, किती आणि कसे भयानक अत्याचार केले असतील त्याचे पुसट शी कल्पना येते. या हत्याकांडाच्या जखमेला इतिहासाच्या पानात बाजूला पडली आहे. या जखमेला भारतीयांनी कधीही पुरेसा न्याय दिलाच नाही. आणि स्मारक बघून आपण त्यातील शहीदांना आदरांजली न वाहता निघून जातो. पण “सरदार उधम” या चित्रपटाने या घटनेला योग्य न्याय देण्याचा प्रयत्न केला आहे.
मला आधी वाटले की बॉलीवुडचा चित्रपट आहे मग त्यात मारधाड, त्वेषाने बोललेले संवाद, अपूर्ण माहिती, वाद विवाद, अति भडक मसाला, व्यक्तिरेखेला ला सुपर हीरो दाखवायचा अट्टाहास, असे काहीसे किंवा कमी जास्त प्रमाणात या सगळ्यांचे मिश्रण असा चित्रपट असेल. एखादी गोळी घ्यावी तसे चित्रपट पहिल्यावर हात आपटून केलेला जयजयकार. असे या चित्रपटात काही नाही. इतर देशभक्ती चित्रपटात जशी दाखवली तशी ट्रीटमेंट कथेला नाही.

परत एकदा “श्रीकांत तिवारी” फॅमिली मॅन – सीजन 2 घेऊन येत आहे. “श्रीकांत” काही अफाट, अचाट, महाशक्ती असलेला सुपरमॅन किंवा स्पायडर मॅन नाही. त्याच्यावर देशाची आणि कुटुंबाची जबाबदारी आहे. या वेळेस तर देश आणि कुटुंबा वर धोका वाढला आहे. “श्रीकांत” एक प्रेमळ पिता, धूर्त, हुशार, T.A.S.C (टास्क – Threat Analysis and Surveillance Cell) मधील वरिष्ठ अधिकारी, चांगला मित्र आणि संवेदनशील मनुष्य आहे आणि चांगला पती होण्याची सतत धडपड चालली असते. पहिल्या सीजन मधील काही चुका मुळे तो टास्क सोडतो आणि एक आयटी कंपनीत कामाला लागतो. त्यामुळे कुटुंबा सोबत चांगला वेळ व्यतीत करतो. पण त्यामुळे पत्नी सोबत संबंध काही सुधारत नाहीत. आणि इकडे त्याचा मॅनेजर त्याला “don’t be minimum guy” म्हणून हेटाळत असतो. दोघांचे संवाद विनोदी आहेत. “श्रीकांत” मनातले सुख आणि दुख व्यक्त फक्त “JK” समोर फक्त करत असतो. आयटी मध्ये जरी काम करत असला तरी त्याचे मात्र मन टास्क मध्येच असते. सिरीज मधील त्याच्या प्रत्येक फ्रेम मध्ये मनोज जीव ओततो. कोणत्याही फ्रेम मध्ये तो मनोज न वाटता “श्रीकांत”च वाटतो. हताश, धूर्त, हुशार, संवेदनशील, विनोदी, देशभक्त, आणि प्रेमळ व्यक्तिरेखा त्याने जबरदस्त ताकदीने उभारली आहे. यात काही वादच नाही.

चित्रपट परिक्षण – ‘96 – तरल भावनेचा उत्कृष्ट आविष्कार

मी मागच्याच वर्षी मूळ तमिळ भाषेतील “’96” हिंदीत डब केलेला चित्रपट यूट्यूब वर बघितला होता. चित्रपट अप्रतिम असल्याने परिक्षण लिहायची माझी हिम्मत झाली नाही. सहजच मित्रा सोबत साऊथ च्या चित्रपटा बद्दल चर्चा करत असताना “’96” चा विषय निघाला. मित्रा ने मला सांगीतले की या चित्रपटा बद्दल तू नक्कीच लिहायला पाहिजे. त्याने या चित्रपटा बद्दल लिहायला प्रोत्साहीत केल्या मुळे हा लेख प्रपंच करतो आहे.
एखाद्या चित्रपटात अतिरंजित मार धाड, आयटम नंबर्स, शिव्या शाप, वंशवाद, भडक पेहराव, पांचट विनोद, अति गंभीर अभिनय, भावना प्रधान अत्याचार, उगाच रडारड, असे काहीही नसल्यास तुम्ही चित्रपट बघाल का? जर उत्तर हो असेल तर वरील पैकी काहीही नसलेला आणि उच्च प्रतिचा अभिनय त्या सोबत अतिशय हळुवार नी तरल उलगडत जाणारी, आणि अंतर्मनाला भावणारी, विचाराला उद्युक्त करणारी प्रेम कथा तुम्हाला नक्कीच बघायला आवडेल.

तुम्ही लहानपणी विक्रम वेताळची गोष्ट नक्कीच वाचली असेल. विक्रम प्रत्येक वेळेस वेताळाला पकडतो आणि वेताळ त्याला प्रत्येक वेळेस एक गोष्ट सांगतो. गोष्ट संपल्या नंतर वेताळ प्रश्न विचारतो. राजा विक्रमादित्य ने जर उत्तर दिले नाही तर त्याच्या डोक्याचे हजार तुकडे होतील असे सांगतो. राजा विक्रमादित्यने उत्तर दिल्या नंतर मात्र वेताळ उडून जातो. अशीच कथा चित्रपटात रूपांतरित झाली तर काय होईल. कोणत्याही संदर्भ, घटना, गोष्टीला दोन पैलू असतात. दोन्ही पैलू पडताळून पहिल्या नंतरच खर उत्तर मिळते. कारण सत्य आणि असत्य मध्ये सुद्धा थोडसच अंतर असते.

तुम्ही लहानपणी विक्रम वेताळची गोष्ट नक्कीच वाचली असेल. विक्रम प्रत्येक वेळेस वेताळाला पकडतो आणि वेताळ त्याला प्रत्येक वेळेस एक गोष्ट सांगतो. गोष्ट संपल्या नंतर वेताळ प्रश्न विचारतो. राजा विक्रमादित्य ने जर उत्तर दिले नाही तर त्याच्या डोक्याचे हजार तुकडे होतील असे सांगतो. राजा विक्रमादित्यने उत्तर दिल्या नंतर मात्र वेताळ उडून जातो. अशीच कथा चित्रपटात रूपांतरित झाली तर काय होईल. कोणत्याही संदर्भ, घटना, गोष्टीला दोन पैलू असतात. दोन्ही पैलू पडताळून पहिल्या नंतरच खर उत्तर मिळते. कारण सत्य आणि असत्य मध्ये सुद्धा थोडसच अंतर असते.